Türkiye genelinde oyların yüzde 99.99'u sayıldı: 'Evet yüzde 51.20, 'Hayır' yüzde 48.80

Başbakanlık ve Bakanlar Kurulu’nu kaldırarak Türkiye’de parlamenter sistemi sona erdiren ‘cumhurbaşkanlığı hükümet sistemi’ne ilişkin referandumda oyların yüzde 99.99'u sayıldı. Ajanslardan gelen ilk bilgilere göre sayılan oyların yüzde 51.20'si "evet", yüzde 48.80'i "hayır". Katılım oranının yüzde 83,3 olarak gerçekleştiği referandumda oy farkı 1 milyon 155 bin 149 oldu. Referandumda 1 milyon oy geçersiz sayıldı.

İstanbul ve Ankara'da "hayır" oyları "evet"  oylarının önünde. Sandıkların tamamının açıldığı İzmir'de "hayır" oyları yüzde 68,78'e yüzde 31,62 önde. Bursa'da sandıkların tamamı açıldı, "evet" oyları yüzde 53,21'ye yüzde 46,49'a önde. Sandıkların tamımının açıldığı Diyarbakır'da "hayır" oyları yüzde 67,58'e 32,52 önde. Adana'da sandıkların yüzde 99,93'ü açıldı ve "evet" oyları yüzde 58,13'e yüzde 41,87 önde. Sandıkların tamamı açılan Antalya'da da "hayır oyları yüzde 59,06'ya yüzde 40,94 önde.

Sandıklar erken kapandığı için 18.05 itibariyle oy sayımı biten veya oyların yüzde 85'den fazlasının sayıldığı iller ve oy oranları şöyle:

- Elazığ'da sandıkların yüzde 100'ü açıldı. Bu sonuçlara göre, %71,86 Evet, %28,14 Hayır çıktı.

- Giresun'da sandıkların yüzde 100'ü açıldı. Bu sonuçlara göre, %61,67 Evet, %38,33 Hayır çıktı.

- Ardahan'da sandıkların yüzde 100'ü açıldı. Bu sonuçlara göre, %45,02 Evet, %54,98 Hayır çıktı.

- Artvin'de sandıkların yüzde 100'ü açıldı. Bu sonuçlara göre, %47,10 Evet, %52,90 Hayır çıktı.

- Iğdır'da sandıkların yüzde 100'ü açıldı. Bu sonuçlara göre, %35,03 Evet, %64,97 Hayır çıktı.

- Siirt'te sandıkların yüzde 100'ü açıldı. Bu sonuçlara göre %48,06 Evet, %51,94 Hayır çıktı.

- Bingöl'de sandıkların yüzde 100'ü açıldı. Bu sonuçlara göre %73,15 Evet, %26,85 Hayır çıktı. 

- Kilis'te sandıkların yüzde 100'ü açıldı. Bu sonuçlara göre %64,16 Evet, %35,84 Hayır çıktı.

- Bayburt'da sandıkların yüzde 100'ü açıldı. Bu sonuçlara göre %81,75 Evet, %18,25 Hayır çıktı.

- Rize'de sandıkların yüzde 100'ü açıldı. Bu sonuçlara göre %75,59 Evet, %24,41 Hayır çıktı.

- Malatya'da sandıkların yüzde 100'ü açıldı. Bu sonuçlara göre %69,78 Evet, %30,22 Hayır çıktı. 

- Gaziantep'de sandıkların yüzde 100'ü açıldı. Bu sonuçlara göre %62,47 Evet, %37,53 Hayır çıktı.

- Erzincan'da sandıkların yüzde 100'ü açıldı. Bu sonuçlara göre %60,53 Evet, %39,47 Hayır çıktı.

- Ağrı'da sandıkların %96,70'i açıldı. Bu sonuçlara göre, %44,01 Evet, %55,99 Hayır çıktı.

- Kars'ta sandıkların %97,25'i açıldı. Bu sonuçlara göre, %50,98 Evet, %49,02 Hayır çıktı.

- Van'da sandıkların %94,75'i açıldı. Bu sonuçlara göre %43,67 Evet, %56,33 Hayır çıktı.

- Diyarbakır'da sandıkların %92,28'i açıldı. Bu sonuçlara göre %32,67 Evet, %67,33 Hayır çıktı.

- Mardin'de sandıkların %98,91'i açıldı. Bu sonuçlara göre %41,23 Evet, %58,77 Hayır çıktı.

- Batman'da sandıkların %92,13'ü açıldı. Bu sonuçlara göre %37,68 Evet, %62,14 Hayır çıktı. 

- Muş'ta sandıkların %93,29'u açıldı. Bu sonuçlara göre %52,40 Evet, %47,60 Hayır çıktı. 

- Erzurum'da sandıkların %99'u açıldı. Bu sonuçlara göre %74,50 Evet, %25,50 Hayır çıktı.

Referandumda yurt içinde 55 milyon 319 bin 222 seçmen için 167 bin 140 sandık kuruldu. Oy verme işlemi, doğudaki 32 ilde 07.00-16.00, diğer kentlerde 08.00-17.00 saatlerinde yapıldı. Oyların sayımı sürüyor. 

Diyarbakır’da kan döküldü

Diyarbakır’ın Çermik ilçesine bağlı Yabanardı köyünde yapılan oylamada seçim sandıklarının kurulduğu köy okulunun bahçesinde iki grup arasında çıkan silahlı kavgada 3 kişi öldü.  Çermik’e 30 kilometre uzaklıkta bulunan Yabanardı Köyü’nde seçim sandıklarının kurulduğu köy okulunun bahçesinde sabah saatlerinde iki grup arasında tartışma çıktı. Yerel kaynaklar, köyde bulunmayan seçmenlerin yerine oy kullanmak isteyen AKP'lilere engel olmak isteyen Avdo Yıldız ve oğlu Şeyhmus Yıldız’ın vurularak öldürüldüğünü öne sürdü. Saldırıda yaralanan İdris Yıldız da kaldırıldığı hastanede hayatını kaybetti. Köyde güvenlik önlemi alan Jandarma kavgaya müdahale edip olay ile ilgili soruşturma başlattı. Durumları ağır olan üç kişi de, Şanlıurfa'nın Siverek ilçesi Devlet Hastanesine kaldırılırken yolda hayatlarını kaybettiler. Olayın büyümemesi için köye takviye askeri birlikler gönderildi.

BBC Türkçe’nin sorularını yanıtlayan CHP İlçe Başkanı Mehmet Emin Ekinci, hayatını kaybeden köylüleri tanıdığını belirtti ve şunları aktardı:

“Sabah saatlerinde köyde gerginlik yaşandığı haberi üzerine jandarmayı aradım. 1115 numaralı sandıkta kavga olduğu söylendi. Köyün muhtarı Hıdır, amcasının oğlu Abdulrezak'ı ve oğlu Şehmus'u vurdu. Kavganın ‘Evet’ – ‘Hayır’ oyları yüzünden çıktığını öğrendik. Hıdır, AKP'liydi. Öldürülenler ise ‘Hayır’ oyu kullananlar. Hepsi akraba. Olayda yaralanan İdris'in de az önce hayatını kaybettiğini öğrendik. Olay kısaca ‘Evet’ – ‘Hayır’ kavgası maalesef."

Siyasi parti liderleri arasında oyunu kullanan ilk isim AKP Genel Başkanı ve Başbakan Binali Yıldırım oldu. Yıldırım, oy kullanma işleminin ardından yaptığı açıklamada şunları söyledi: 

"Vatandaşlık görevimizi yaptık, şimdi de işimize gücümüze bakacağız. Bugün Türkiye'nin her köşesinde, 81 vilayetimizde, ilçelerimizde, köylerimizde vatandaşlarımız huzur içerisinde, kardeşlik içinde medeni bir şekilde oylarını veriyorlar, tercihlerini yapıyorlar. Akşam olup sandıklar açılınca sonuçlar ortaya çıkacak. Çıkacak sonuç ne olursa başımızın tacıdır. Milletimizin verdiği karar, en güzel karardır. Teşekkür ediyorum."

Oyunu İstanbul'un Üsküdar ilçesinde kullanan Cumhurbaşkanı Tayyip Erdoğan, "Gazi Mustafa Kemal'in muasır medeniyetler seviyesinin üstüne çıkma hedefini yakalamak için, alışılmışın dışında bir tercih yapmamız lazım" diye konuştu. Erdoğan, “Bugünkü halk oylaması, bu referandum sıradan bir halk oylaması değil. Yeni yönetim sisteminin, değişim, dönüşüm tercihidir. Halkımız süratle adeta sıçramanın yolunu açmaya karar verecektir" dedi.

Oyunu Ankara’da ailesiyle birlikte kullanan CHP Genel Başkanı Kemal Kılçdaroğlu, "Türkiye'nin kaderini oyluyoruz. Bütün vatandaşlar sorumluluk duygusuyla oylarını kullanacaklar. İnşallah hayırlı bir sonuç çıkar ve hep birlikte Türkiye'nin temel sorunlarını tartışma imkanımız olur” diye konuştu.

MHP Genel Başkanı Devlet Bahçeli Ankara’da oyunu kullandıktan sonra kısa bir açıklama yaparak

"Vatandaşlık görevini yerine getiriyoruz. Siyaset yeni bir yapılanmaya gidecektir. Yüksek katılım da bunun bir gereğidir” dedi.

Eş genel başkanlar Selahattin Demirtaş ve Figen Yüksekdağ'ın dahil 13 milletvekili tutuklu bulunan HDP Sözcüsü Osman Baydemir de oyunu Ankara'da kullanan siyasiler arasında yer aldı

Tutuklu HDP’liler cezaevinde kullandı

HDP Eş genel başkanları Selahattin Demirtaş ve Figen Yüksekdağ, DBP Eş Genel Başkanı Sebahat Tuncel, 11 HDP’li milletvekili ve 83 belediye eşbaşkanı bulundukları cezaevinde oy kullandı.

Selahattin Demirtaş, Edirne F Tipi Kapalı Cezaevinde, Eş genel başkanı Yüksekdağ ise Kandıra F Tipi Kapalı Cezaevi’nde oy kullandı.

Yine tutuklu HDP’li milletvekilleri Çağlar Demirel, Gülser Yıldırım ve Besime Konca, Kocaeli 1 Nolu F Tipi Kapalı Cezaevi’nde, Nursel Aydoğan, Meral Danış Beştaş, Selma Irmak, Nihat Akdoğan ve Ayhan Bilgen, Silivri 9 Nolu Kapalı Cezaevi’nde, Abdullah Zeydan Edirne F Tipi Cezaevi’nde ve Ferhat Encu ve İdris Baluken de Kandıra F Tipi Kapalı Cezaevi’nde oylarını kullandı.HDP’li milletvekillerinin yanı sıra yerlerine kayyum atanan Diyarbakır Büyükşehir Belediyesi Eşbaşkanları Gültan Kışanak ve Fırat Anlı’nın da aralarında bulunduğu 83 belediye eş başkanı cezaevinde oy kullandı.

Yüksek Seçim Kurulu Başkanı Sadi Güven, oy pusulalarıyla ilgili bir açıklama yaptı. 'TERCİH' mührü yerine 'EVET' mührü basılan ve arka yüzü yerine ön yüzüne mühür basılan oy pusulalarının geçerli olacağını söyledi:

“Yüksek Kurul, vatandaşın iradesinin sandığa doğru tecelli edebilmesi açısından, 298 sayılı yasa da buna izin verdiğinden 'TERCİH' mührü yerine 'EVET' mührünün basıldığı oy pusulalarının da geçerli olmasına karar vermiştir. Bazı sandık kurullarımızın da oy pusulalarının arka yüzlerini mühürlemeleri gerekirken ön yüzlerine mühür bastıkları anlaşılmıştır. Yüksek Kurul, bu oy pusulalarının da geçerli olmasını kararlaştırmıştır."

Eski başbakanlardan Mesut Yılmaz, Yıldırım Akbulut ve Tansu Çiller, anayasa değişikliğinin halk oylaması sonucu kabul edilmesi dolayısıyla Cumhurbaşkanı Erdoğan'ı arayarak tebrik ettiler.

Referandumda oy verme işleminin saat 07.00'de başladığı 32 ilde sandıklar saat 16.00 itibarıyla kapandı. Adıyaman, Ağrı, Artvin, Bingöl, Bitlis, Diyarbakır, Elazığ, Erzincan, Erzurum, Gaziantep, Giresun, Gümüşhane, Hakkari, Kars, Malatya, Kahramanmaraş, Mardin, Muş, Ordu, Rize, Siirt, Sivas, Trabzon, Tunceli, Şanlıurfa, Van, Bayburt, Batman, Şırnak, Ardahan, Iğdır ve Kilis bu iller arasında. Diğer illerde ise oy verme işlemi saat 17.00'ye kadar devam etti. Saat 17.00'de tüm illerde sandıkların kapanmasının ardından oyların sayımına geçildi.

Evet çıkarsa ne olacak?

- Cumhurbaşkanı 40 yaşını doldurmuş, yükseköğrenim yapmış, milletvekili seçilme yeterliliğine sahip Türk vatandaşları arasından seçilecek.

-  Cumhurbaşkanının görev süresi beş yıl olacak, bir kişi en fazla iki kez cumhurbaşkanı seçilebilecek. Ancak Meclis, cumhurbaşkanının ikinci döneminde seçimlerin yenilenmesine karar verecek olursa cumhurbaşkanı bir kez daha aday olabilecek. Anayasa değişikliğinde ilk genel seçimlerin 2019 Kasım’da yapılmasını öngörülüyor.

- 100 bin seçmenin imzasıyla cumhurbaşkanlığı seçimleri için aday gösterilebilecek.

- Referandum ile yapılacak cumhurbaşkanı seçiminde geçerli oyların salt çoğunluğunu alan aday seçilecek. İlk oylamada bu çoğunluk sağlanamazsa, oylamayı izleyen ikinci Pazar günü ikinci oylama yapılacak. İkinci oylamaya, ilkinde en çok oy alan iki aday katılacak ve geçerli oyların çoğunluğunu alan aday cumhurbaşkanı seçilecek.

Cumhurbaşkanının yetkileri

- Cumhurbaşkanı ‘devletin başı’ olarak yürütme yetkisini kullanacak. Başbakanlık kaldırılacak.

- Kanunları yayımlayacak ve tekrar görüşülmek üzere Meclis’e geri gönderebilecek. Kanunların anayasaya aykırılığı gerekçesiyle AYM’ye iptal davası açabilecek.

- Yardımcılarını ve bakanları atayacak ve görevlerine son verecek. Cumhurbaşkanının hastalığı ve yurt dışına çıkması durumlarında yerine bir yardımcısı vekalet edecek ve cumhurbaşkanı yetkilerini kullanabilecek.

- Üst düzey kamu yöneticilerini atayacak ya da görevlerine son verecek.

- Yürütme yetkisine ilişkin konularda kararname çıkarabilecek, temel hak ve hürriyetler ile siyasi hak ve hürriyetler kararname kapsamı dışında olacak. Kanunda açıkça düzenlenen konularda da cumhurbaşkanlığı kararnamesi çıkarılamayacak. Kanunların uygulanması için yönetmelik çıkarabilecek.

-  ‘Tabii afet, ağır ekonomik bunalım, savaş, savaşı gerektirecek durumun baş göstermesi, seferberlik, ayaklanma, kuvvetli kalkışma, şiddet hareketlerinin yaygınlaşması’ gibi hallerde OHAL ilan edebilecek. OHAL döneminde çıkarılacak cumhurbaşkanlığı kararnameleri, olağan dönemdeki sınırlamalara tabi olmayacak ve bu çerçevede cumhurbaşkanı temel hak ve hürriyetlerle ilgili kararname düzenleyebilecek.

- Bütçeyi yapacak. Bütçe kanunu, süresinde yürürlüğe konmazsa geçici bütçe kanunu çıkarılacak.

- Ekonomik ve Sosyal Konsey, ekonomik ve sosyal politikaların oluşturulmasında cumhurbaşkanına istişari nitelikte görüş bildirecek (Mevcut sistemde başbakana bildiriyordu).

- Yükseköğretim Kurulu, üniversitelerce seçilen adaylar arasından cumhurbaşkanınca atanan üyeler ve cumhurbaşkanınca doğrudan seçilen üyelerden oluşacak.

Cumhurbaşkanının denetlenmesi

- Cumhurbaşkanı hakkında bir suç işlediği iddiasıyla Meclis üye tam sayısının salt çoğunluğunun vereceği önergeyle soruşturma açılması istenebilecek. Meclis, soruşturma açılmasına üye tam sayısının beşte üçünün gizli oyuyla karar verebilecek. Meclis, üye tam sayısının üçte ikisinin gizli oyuyla Yüce Divan’a sevk kararı alabilecek. Mevcut anayasadaki düzenlemede Cumhurbaşkanı vatana ihanet dışında bir suçtan yargılanamıyor. Bunun için de Meclis tam sayısının üçte birinin teklifi ve beşte üçünün kabul oyu gerekiyor.

- Bakanlıkların kurulması, kaldırılması, görevleri ve yetkileri ile teşkilat yapısı cumhurbaşkanlığı kararnamesiyle düzenlenecek.

- Meclis seçimleri dört yılda değil, beş yılda bir düzenlenecek. Cumhurbaşkanlığı seçimleri de beş yılda bir yapılacak. İki seçim bir arada ve aynı gün olacak. Bu çerçevede Meclis’in bir sonraki seçimi ve cumhurbaşkanı seçimi için 3 Kasım 2019 belirlendi, ancak erken seçim ihtimali de sıklıkla konuşuluyor.

- Genel seçime bir yıl ve daha az kalmışsa Meclis seçimi cumhurbaşkanı seçimi ile yenilenecek.

- Meclis, denetim yetkisini ‘meclis araştırması, genel görüşme, meclis soruşturması, yazılı soru’ yollarıyla kullanabilecek. Ancak ‘gensoru’ Meclis’in yetkileri arasından çıkacak.

- Bakanlar kabine dışından atanacak. Milletvekilleri, cumhurbaşkanı yardımcısı ve bakan olarak atanırsa Meclis üyelikleri sona erecek. Bu düzenleme, ‘Hayır’cephesinin seçilmişlerin değil atanmışların hükümetinin kurulacağı eleştirilerine neden oluyor.

- Meclis, üye tam sayısının beşte üç çoğunluğuyla seçimlerin yenilenmesine karar verebilecek. Cumhurbaşkanının seçimlerin yenilenmesini istemesi durumunda ise önünde bir engel olmayacak ancak bu durumda kendisinin de seçimi yenilenecek.

- Milletvekili sayısı 550’den 600’e çıkacak.

- Milletvekili seçilme yaşı 25’ten 18’e indirilecek. Ancak askerlikle ilişiği olanlar bu kapsam dışında kalacak. Cumhurbaşkanı Erdoğan 18 yaşında milletvekili olanların askerlikten muaf olacağını söylemişti. 

Yargıdaki düzenlemeleri

- Disiplin mahkemeleri dışında askeri mahkemeler kurulamayacak.

- Hâkimler ve Savcılar Yüksek Kurulu’nun ismi Hâkimler ve Savcılar Kurulu olarak değişerek, üye sayısı 22’den 13’e, daire sayısı da üçten ikiye düşürülecek. Adalet Bakanı ve müsteşarının doğal üye olacağı kurulun dört üyesini cumhurbaşkanı, yedisini Meclis seçecek.

- Askeri yargıdan gelen üyelerin çıkarılmasıyla Anayasa Mahkemesi’nin (AYM) üye sayısı 15’e indirilecek. Üyelerin üçünü Meclis, geriye kalan 12 üyeyi ise cumhurbaşkanı atayacak. AYM Genel Kurulu en az 12 yerine en az 10 üyeyle toplanabilecek.

- Mili Güvenlik Kurulu’nun (MGK) yapısında da değişiklik yapılarak, Jandarma Genel Komutanı'na yer verilmeyecek.

- ‘Evet’ çıkması durumunda kanunun yayın tarihinden itibaren en geç altı ay içinde Meclis, gerekli içtüzük değişiklikleri ve diğer kanuni düzenlemeleri yapacak.

- ‘Cumhurbaşkanı seçilenin partisiyle ilişiği kesileceğine’ dair hükmün kaldırılması, askeri yargı ve HSYK’yla ilgili maddeler değişikliğin Resmi Gazete’de yayın tarihinde yürürlüğe girerken, cumhurbaşkanlığı kararnamesiyle düzenleneceği belirtilen değişiklikler ise yeni seçilecek cumhurbaşkanının göreve başlama tarihinden itibaren en geç altı ay içinde cumhurbaşkanı tarafından düzenlenecek.